Đại dịch Covid-19 còn chưa qua, thế giới đã phải đối mặt với dịch bệnh nguy hiểm không kém là bệnh đậu mùa khỉ. “Cuộc chiến” này cần sự chung tay của cả cộng đồng quốc tế.

WHO ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu

Hôm 23-7, Tổng giám đốc Tổ chức Y tế thế giới (WHO) Adhanom Ghebreyesus đã ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu đối với bệnh đậu mùa khỉ, mức cảnh báo cao nhất của WHO.

Trước đó, các thành viên của một ủy ban chuyên gia đã họp để thảo luận về khả năng công bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu đối với bệnh đậu mùa khỉ. Tuy nhiên, có sự chia rẽ trong việc đưa ra quyết định với 9 thành viên phản đối và 6 người khác ủng hộ. Điều đó buộc ông Adhanom Ghebreyesus phải đứng ra công bố, phá vỡ thế bế tắc.

Đây là lần đầu tiên người đứng đầu cơ quan y tế của Liên hợp quốc có hành động như vậy. Giải thích về quyết định của mình, ông Adhanom Ghebreyesus cho biết: “Chúng ta có một đợt bùng phát đã lây lan nhanh khắp thế giới thông qua các phương thức lây truyền mới mà chúng ta hiểu quá ít và nó đáp ứng các tiêu chí trong các quy định y tế quốc tế”.

Trước đây, bệnh đậu mùa khỉ chủ yếu lưu hành ở Trung Phi và Tây Phi. Do bệnh này khó lây lan hơn Covid-19, chỉ lây khi tiếp xúc gần trong khoản thời gian dài, virus gây bệnh cũng ít đột biến hơn so với SARS-CoV-2 nên lúc đầu, các chuyên gia WHO nhận định bệnh đậu mùa khỉ khó có khả năng trở thành đại dịch toàn cầu.

Nhưng từ tháng 5 vừa qua, bệnh đã xuất hiện ở bên ngoài châu Phi và bắt đầu lây lan nhanh. Đến nay, đã có hơn 16.000 ca được ghi nhận mắc bệnh đậu mùa khỉ ở 74 nước. Ở Mỹ và châu Âu, phần lớn các ca lây nhiễm xảy ra ở nam giới có quan hệ tình dục đồng giới, mặc dù các quan chức y tế nhấn mạnh bất kỳ ai cũng có thể bị nhiễm loại virus này.

Những diễn biến mới đó đã buộc WHO thay đổi quan điểm, coi vụ bùng phát bệnh đậu mùa khỉ là mối đe dọa đủ lớn đối với sức khỏe toàn cầu và cần có một phản ứng quốc tế mang tính phối hợp để ngăn chặn dịch bệnh lây lan xa hơn và ngăn chặn nó leo thang thành đại dịch.

Bệnh đậu mùa khỉ do virus cùng họ với virus gây ra bệnh đậu mùa ở người và ở bò gây ra. Tác nhân chính gây bệnh là một dạng virus thuộc họ Poxviridae, chúng thường sống ký sinh trong cơ thể vật chủ trung gian là các loài thú gặm nhấm. Đa phần người mắc bệnh đậu mùa khỉ đều sinh sống tại khu vực gần rừng nhiệt đới, cụ thể là các quốc gia ở Tây Phi hoặc Trung Phi.

Căn bệnh này được phát hiện lần đầu vào năm 1958 trên những con khỉ được nuôi nghiên cứu. Ca đầu tiên ở người được ghi nhận ở Cộng hòa Dân chủ Congo vào năm 1970. Kể từ đó, các trường hợp trên người đã xuất hiện ở các nước Trung Phi và Tây Phi. WHO ghi nhận hai chủng bệnh: chủng Tây Phi nhẹ hơn; chủng Trung Phi hoặc Congo nặng hơn.

Bệnh nhân mắc đậu mùa khỉ sẽ gặp các triệu chứng tương tự như bệnh đậu mùa. WHO cho biết, bệnh nhân thường phát ban bất thường và phát triển một hoặc nhiều triệu chứng sau: nhức đầu, sốt trên 38,5 độ C, sưng hạch bạch huyết, đau cơ bắp và nhức mỏi cơ thể, đau lưng hoặc suy nhược cơ thể bất thường. Thời gian ủ bệnh từ 5 đến 21 ngày và chứng phát ban thường xuất hiện trong vòng 1 đến 3 ngày sau khi phát sốt. Các nốt ban thường tập trung ở mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân, mặc dù chúng cũng có thể ảnh hưởng đến bên trong miệng và cơ quan sinh dục. Hiện chưa có vaccine và thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh này. Tiêm vaccine đậu mùa có thể phòng tránh được đậu mùa khỉ, khi mắc bệnh sẽ nhẹ hơn. Theo WHO, tỉ lệ tử vong khi mắc bệnh là khoảng 3 đến 6%.

Việt Nam theo dõi chặt các trường hợp đi về từ 12 quốc gia có dịch

Trong lịch sử, WHO đã có 6 lần ban bố tình trạng khẩn cấp y tế công cộng toàn cầu, đó là dịch Covid-19 (2020), đợt bùng phát Ebola ở Cộng hòa Dân chủ Congo (2019), Zika (2016), bại liệt (2014), đợt bùng phát Ebola ở Tây Phi (2014) và virus gây đại dịch cúm heo H1N1 (2009).

Trong quá khứ, bệnh đậu mùa khỉ đã cướp đi sinh mạng của nhiều người châu Phi. Còn từ đầu năm tới nay, châu Phi đã ghi nhận hơn 1.400 trường hợp nghi nhiễm và 56 ca tử vong. Tuy nhiên, việc đối phó với bệnh đậu mùa khỉ trên quy mô toàn cầu lại gặp nhiều vấn đề.

Trước hết là sự chậm trễ trong việc hoạch định chính sách ngăn chặn dịch bệnh. Theo Tổng giám đốc WHO Adhanom Ghebreyesus, hiện thực đáng buồn ở thế giới mà ta đang sống là người ta chỉ chú ý tới bệnh đậu mùa khỉ khi nó lây lan ở các nước giàu, các nước có thu nhập cao. Ông Adhanom Ghebreyesus nhấn mạnh rằng, người dân châu Phi xứng đáng được quan tâm nhiều hơn. Để khắc phục tình trạng này, hôm 17-6, WHO đã xóa bỏ sự phân biệt giữa quốc gia lưu hành và không lưu hành virus đậu mùa khỉ trong dữ liệu của mình để có thể phản ứng tốt hơn trước làn sóng lây nhiễm mới.

Thêm vào đó, ngay ở các nước phát triển, việc ứng phó với bệnh đậu mùa khỉ cũng có phần chậm trễ. Bà Angela Rasmussen, một nhà khoa học nghiên cứu tại Tổ chức vaccine và bệnh truyền nhiễm tại Đại học Saskatchewan (Canada), than phiền: “Chúng tôi xác định rõ đây là sai lầm lớn khiến dịch Covid-19 lan đến Mỹ và lây lan mà không bị phát hiện trong một tháng, bây giờ mọi chuyện lặp lại với bệnh đậu mùa khỉ”. Còn theo tờ New York Times, vào năm 2010, Mỹ ước tính trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công khủng bố sinh học, họ sẽ có đủ vaccine phòng bệnh đậu mùa và đậu mùa khỉ, với 132 triệu liều. Tuy nhiên, 2 tháng sau đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ, kho dự trữ chiến lược quốc gia chỉ còn 64 nghìn liều.

Chính vì thế, các chuyên gia đang kêu gọi tăng tường cảnh giác và hợp tác toàn cầu để ngăn chặn sự bùng phát bệnh đậu mùa khỉ hiện nay. Họ cũng cho rằng các nước đang phát triển cần tập trung nghiên cứu về bệnh đậu mùa khỉ chứ không chỉ quan tâm đến các phương pháp điều trị, bởi thế giới có thể sẽ lại đối mặt với căn bệnh mới trong tương lai, đồng thời đảm bảo các nước có thu nhập thấp cũng được hưởng lợi từ các thành quả nghiên cứu này.

Việt Nam hiện chưa phát hiện ca mắc đậu mùa khỉ, nhưng theo chuyên gia có thể một thời điểm nào đó sẽ có ca bệnh xâm nhập. Trước số ca mắc bệnh đậu mùa khỉ tiếp tục tăng cao tại nhiều quốc gia trên thế giới, ngay từ tháng 5-2022, Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) đã có công văn yêu cầu tăng cường giám sát, phòng chống căn bệnh nguy hiểm này, đặc biệt là tại các cửa khẩu. Theo đó, cần theo dõi chặt các trường hợp đi về từ 12 quốc gia đang lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ, gồm: Benin, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa dân chủ Congo, Gabon, Ghana, Bờ Biển Ngà, Liberia, Nigeria, Sierra Leone và Nam Sudan.

Bộ Y tế cũng khuyến cáo người dân không nên lo lắng quá, nhưng cũng không được chủ quan, lơ là. Khi có các triệu chứng bệnh cần đến cơ sở y tế để thăm khám và loại trừ. Với những người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ, cần tránh tiếp xúc với động vật có vú bị bệnh, như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng (chết hoặc sống) có thể chứa virus đậu mùa khỉ; không nên ăn hoặc tiếp xúc với động vật hoang dã, không ăn thịt động vật chưa nấu chín kỹ hoặc ăn các sản phẩm của động vật bị nhiễm bệnh. (An ninh Thủ đô, trang 6; Tiền phong, trang 13; Công an nhân dân, trang 8).

Nguồn báo An ninh Thủ đô