Bài viết chia sẻ những bài học kinh nghiệm từ tỉnh Sơn La về cách huy động và phối hợp hiệu quả giữa ngành y tế và các tổ chức xã hội nhằm nâng cao tỷ lệ tiêm chủng tại các vùng khó khăn.

“Là cán bộ chuyên trách tiêm chủng tuyến huyện, tôi đã tận mắt chứng kiến sự thay đổi rõ rệt sau khi dự án được triển khai. Người dân chủ động đưa con đi tiêm, các ban, ngành, đoàn thể phối hợp nhịp nhàng hơn. Tỷ lệ vận động thành công các đối tượng do dự và từ chối tiêm chủng đã đạt tới 79%. Đây là niềm vui, là động lực lớn lao cho chúng tôi. Rõ ràng, khi có phương pháp đúng và sự đồng lòng, mọi thách thức đều có thể vượt qua.”

Chia sẻ này của chị Hà Thị Học, một cán bộ y tế tại tỉnh Sơn La đã phần nào khái quát thành quả nổi bật của Dự án “Hỗ trợ kỹ thuật tăng cường công tác tiêm chủng tại các huyện khó khăn tỉnh Sơn La - Gavi MICs TA” - một sáng kiến do tổ chức PATH phối hợp triển khai cùng Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương (NIHE) và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) tỉnh Sơn La, dưới sự tài trợ của Gavi - Liên minh vắc xin toàn cầu trong giai đoạn 2024-2025. Sau một năm thực hiện, dự án đã đưa ra bằng chứng khẳng định sự tham gia của các tổ chức xã hội – như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên và trưởng bản – có thể tạo ra bước chuyển lớn trong nhận thức và hành động của cộng đồng về tiêm chủng.

Cùng lắng nghe những bài học về cách phối hợp, huy động nguồn lực và truyền thông hiệu quả trong cộng đồng mà tỉnh Sơn La đang chia sẻ để các địa phương khác có thể học tập và nhân rộng.

Các cán bộ y tế, đối tác và tổ chức xã hội cùng chia sẻ kinh nghiệm phối hợp tiêm chủng tại tọa đàm tổng kết dự án

Tạo nền tảng và trao quyền cho tiếng nói của cộng đồng

Các tổ chức dân sự xã hội và chính quyền cơ sở vốn là cầu nối đáng tin cậy trong vận động tiêm chủng nhưng trước đây chưa được khai thác hiệu quả. Việc chưa có vai trò và cơ chế rõ ràng khiến sự tham gia còn mang tính rời rạc, theo sự vụ. Với sự hỗ trợ kỹ thuật của tổ chức PATH, tỉnh Sơn La đã ban hành “Quy chế phối hợp liên ngành về truyền thông và vận động tiêm chủng”, do Sở Y tế và UBND bốn huyện dự án ký kết. Đây là bước đi chiến lược, giúp sự tham gia của các tổ chức xã hội trở nên bài bản, có cơ chế rõ ràng và được triển khai đồng bộ trên quy mô rộng khắp tại bốn huyện dự án.

Bên cạnh đó, dự án cũng chú trọng nâng cao năng lực truyền thông và kỹ năng phối hợp cho cán bộ y tế và các tổ chức cộng đồng. Hơn 450 cán bộ tuyến tỉnh, huyện và xã đã được tập huấn về kiến thức tiêm chủng, kỹ năng vận động và truyền thông cộng đồng. Nhờ vậy, các hội viên phụ nữ, đoàn viên thanh niên và trưởng bản có thể tự tin đảm nhiệm vai trò là “tác nhân thay đổi” trong công tác tiêm chủng cơ sở.

Chìa khóa thay đổi nhận thức ở vùng khó khăn

Ở nhiều xã vùng cao của tỉnh Sơn La, việc thuyết phục các gia đình đưa con đi tiêm chủng chưa bao giờ là điều dễ dàng. Những rào cản về ngôn ngữ, địa hình hay tâm lý e ngại khiến không ít trẻ bỏ lỡ mũi tiêm.

Tại xã Co Mạ, huyện Thuận Châu, nơi 90% người dân là đồng bào H’Mông, bà Sùng Thị Đích, Chủ tịch Hội liên hiệp phụ nữ xã cho biết: “Hội Liên hiệp Phụ nữ, Đoàn Thanh niên và trạm y tế đã cùng phối hợp rà soát từng hộ, đến tận nhà tư vấn, chia sẻ thông tin bằng tiếng H’Mông và tiếng Thái. Các buổi truyền thông nhóm, lồng ghép vào các buổi họp dân, họp Hội phụ nữ, Thanh niên, video tuyên truyền và loa phát thanh bản đều được tận dụng để nhắc đi nhắc lại thông điệp về lợi ích của tiêm chủng. Nhờ sự phối hợp chặt chẽ và kiên trì giữa các tổ chức, 21 hộ từng từ chối đã đồng ý đưa con đi tiêm chủng.”
Bài học rút ra là để cải thiện tỷ lệ tiêm chủng ở những vùng khó khăn, cần huy động mọi lực lượng, phối hợp với những người có uy tín trong cộng đồng, tận dụng linh hoạt các kênh thông tin sẵn có để tiếp cận và thuyết phục các gia đình còn do dự.

Thanh niên và công nghệ số mở rộng sức lan tỏa thông điệp

Ông Nguyễn Thành Lâm, Bí thư Đoàn Thanh niên xã Mai Sơn chia sẻ cách tăng cường vận dụng công nghệ để truyền thông ở các địa bàn thuận lợi hơn. Ông cho biết, mạng xã hội đã trở thành kênh hữu hiệu giúp thông tin tiêm chủng lan tỏa nhanh và gần gũi hơn. Đoàn xã đã lập trang Facebook, nhóm Zalo để thường xuyên đăng tải thông tin tuyên truyền, cập nhật lịch tiêm và hình ảnh các buổi tiêm chủng.

Thanh niên cũng đang học cách sử dụng công nghệ AI để tạo video, âm thanh và hình ảnh truyền thông sinh động hơn, chia sẻ gánh nặng với ngành y tế, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm này cho các xã khác. Câu chuyện ở Mai Sơn cho thấy vai trò tiên phong của thanh niên trong việc đưa công nghệ số vào truyền thông sức khỏe cộng đồng.

Để quy chế phối hợp truyền thông tiêm chủng thực sự đi vào cuộc sống

Tại Yên Châu, giai đoạn đầu thí điểm “Quy chế phối hợp liên ngành trong truyền thông, vận động tiêm chủng” từng gặp không ít khó khăn do các bên chưa nắm rõ nhiệm vụ, chưa có chỉ đạo quyết liệt từ chính quyền và bị phân tán bởi nhiều công việc ưu tiên khác. Tuy nhiên, khi nhìn lại, ông Lường Văn Quyết – Giám đốc Trung tâm Y tế khu vực – cho biết chính từ những vướng mắc ban đầu đó, địa phương đã xác định được ba yếu tố giúp quy chế thực sự đi vào cuộc sống. Thứ nhất, đó là sự phân công và tạo điều kiện rõ ràng của UBND để tổ công tác liên ngành hoạt động hiệu quả. Thứ hai là vai trò điều phối chủ động của ngành y tế trong định hướng, hỗ trợ kỹ thuật và tháo gỡ khó khăn. Thứ ba là sự chủ động từ các tổ chức xã hội trong việc lập kế hoạch, triển khai và báo cáo kịp thời. Khi ba yếu tố này được duy trì đồng bộ, phối hợp liên ngành không còn là hoạt động mang tính phong trào mà trở thành một phần của hệ thống.

Duy trì vai trò cầu nối bền vững của Hội Phụ nữ

Trong bối cảnh các đơn vị hành chính sáp nhập, quy mô dân số xã tăng lên và mạng lưới y tế phải bao phủ rộng hơn, vai trò của các tổ chức xã hội càng trở nên thiết yếu. Bà Nguyễn Thị Huệ, Phó Trưởng Ban Công tác Phụ nữ tỉnh Sơn La, chia sẻ: “Hiện toàn tỉnh có 75 xã có chủ tịch Hội Phụ nữ cơ sở – đó là những cầu nối vững chắc giữa ngành y tế và người dân. Tuy nhiên, để phối hợp hiệu quả và bền vững, Hội cần tham gia ngay từ đầu, từ khâu lập kế hoạch đến triển khai hoạt động. Khi phụ nữ được lắng nghe và có tiếng nói trong quá trình thực hiện, kết quả sẽ đi xa hơn và bền hơn.”

Cách tiếp cận chủ động này không chỉ giúp Hội Liên hiệp Phụ nữ củng cố kết quả tiêm chủng, mà còn tạo nền tảng mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực sức khỏe cộng đồng khác.

Từ Sơn La đến cấp độ quốc gia

Với vai trò đầu mối kỹ thuật ở cấp tỉnh, CDC Sơn La khẳng định sẽ tiếp tục lồng ghép phối hợp liên ngành vào kế hoạch y tế hằng năm, giúp trạm y tế xã làm việc thường xuyên với các đoàn thể và nhóm cộng đồng. Ông Lê Hồng Trường, Giám đốc CDC, nhấn mạnh: “Sau khi sáp nhập hành chính, quy mô dân số tăng lên đáng kể, vì vậy phối hợp chặt chẽ với các tổ chức xã hội là yếu tố bắt buộc để tiếp cận nhóm dân cư khó khăn.”

Ở cấp quốc gia, PGS.TS. Phạm Quang Thái, chuyên gia của Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, cho rằng kinh nghiệm của Sơn La cho thấy kỹ thuật thôi là chưa đủ – cần truyền thông, xây dựng niềm tin và hợp tác với các tổ chức xã hội để duy trì tỷ lệ tiêm chủng. Viện đang xây dựng Sổ tay Tiêm chủng Quốc gia, trong đó có phần riêng hướng dẫn về phối hợp với các tổ chức xã hội, nhằm nhân rộng mô hình này trên toàn quốc.

Từ những bản làng vùng cao đến các thị trấn năng động, mô hình phối hợp tiêm chủng cộng đồng tại Sơn La đã chứng minh rằng sự hợp lực giữa ngành y tế và các tổ chức xã hội là “liều tăng cường” mạnh mẽ nhất cho tiêm chủng. Những bài học này không chỉ giúp duy trì kết quả của dự án, mà còn có thể góp phần định hình hướng đi mới cho Chương trình Tiêm chủng Mở rộng Quốc gia trong giai đoạn tới.

ThS. Nguyễn Văn Dũng, TS. Nguyễn Thị Thu Hương

Khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm